Boekrecensie: Rake Vragen!

Voor Tijdschrift Conflicthantering, nr. 3, 2018 schreef ik een boekrecensie.

Boek: Rake Vragen: breng beweging in situaties die vastzitten.

Auteur: Siets Bakker

Uitgever: Het Noorderlicht, 2018 eerste druk

Siets Bakker is organisatieadviseur. Ze begeleidt directies en MT’s bij verandervraagstukken. Ze is voorloper als het gaat om toegepast systematisch werken. Het boek Rake Vragen gaat over het toepassen van systematische kennis op een dagelijkse en praktische manier. Interessant voor mediators, maar ook coaches of andere professionele ‘vragenstellers’. In haar boek legt Bakker uit hoe je zelf Rake Vragen maakt en biedt ze een groot aantal kant-en-klare Rake Vragen. Een inspirerend boek, waar je uit kunt halen wat je handig vindt voor je eigen praktijk als vragensteller. Het is prettig geschreven en in enkele uurtjes uit te lezen.

Het boek Rake Vragen gaat niet over hoe je iets verandert, maar over hoe je beweging brengt in vastzittende situaties. Het is geen werkwijze op zich, maar iets dat je kunt integreren in je eigen werkwijze. ‘Blijf alles gebruiken van wat je al weet en kunt. Gooi niets weg’, adviseert Bakker de lezer, ‘Dan krijg je zoiets als pure chocola met pepertjes. Een combinatie die iets nieuws brengt.'

De kern van Bakker’s theorie is: ‘Je hoeft het probleem zélf niet op te lossen. Het probleem is tenslotte slechts een gevolg. Als de werkelijke oorzaak bekend is, heeft het probleem geen functie meer.’ Rake Vragen richten zich op de zogeheten ‘onderstroom’, op wat voorbij het zichtbare ligt. In de bovenstroom neem je feiten en gebeurtenissen waar. De onderstroom is de bron van je onderbuikgevoel. Problemen die je waarneemt in de bovenstroom, worden veroorzaakt door hoe het er in de onderstroom aan toe gaat. Bij Rake Vragen gaat het niet om het antwoord. Het gaat om het proces dat je teweegbrengt, om wat vast zit weer los te maken. Om zo een beweging te krijgen.

Rake Vragen zijn geschikt wanneer het probleem eigenlijk een oplossing is voor iets anders. Een symptoom als het ware. Via symptomen laten systemen weten hoe het met ze gaat. Een belangrijke Rake Vraag is dan ook: ‘Waarvoor is dit probleem eigenlijk een oplossing?’

Dat het probleem eigenlijk een oplossing is voor iets anders, merk je als een probleem zichzelf herhaalt. Als je een ‘probleem’ oplost dat eigenlijk een symptoom is, kan het systeem niets anders doen dan nóg een probleem creëren. Opnieuw een symptoom aanmaken dus. Bakker gelooft dat je instinct je het vertelt als het probleem eigenlijk een symptoom is. Je hebt een aangeboren antenne, die je alleen nog even bewust ‘aan’ moet zetten, om te registeren dat er iets niet in orde is.

Rake Vragen zijn direct. Je moet als vragensteller het risico durven nemen dat je gesprekspartner je niet meer aardig vindt. Voorwaarde is dat je jezelf goed organiseert. Dat gaat over ‘de kwaliteit van je aanwezigheid’. Deze verhoog je door ‘je intentie terug te trekken’. Hierdoor creëer je ruimte waarin alles mogelijk is. Jouw enige intentie is de vraag te stellen. Wat er daarna gebeurt is niet belangrijk. Je kunt je intentie hardop uitspreken, zegt Bakker: ‘Ik ben benieuwd te ontdekken welke factoren er nog méér spelen, factoren die er wel zijn, maar niet zichtbaar.’ Je moet in staat zijn stiltes deel van het antwoord te laten zijn. Een Rake Vraag leidt soms tot langere stiltes dan je gewend bent. Bakker legt uit hoe je kunt nagaan of iemand is afgedwaald of nog steeds bezig is met jouw vraag. In het laatste geval zie je kleine veranderingen in het gezicht. Subtiele bewegingen van mondhoeken of ogen. Die stilte is voor de ander absoluut niet ongemakkelijk. Het enige wat jij moet doen als vragensteller, is aanwezig blijven, zegt Bakker.

Wie een Rake Vraag stelt, is vrij van angst en oordeel. Je besluit dat elke reactie er mag zijn. Als je een heftige, ongewenste, ongemakkelijke reactie krijgt, wordt alleen maar dat wat er toch al was zichtbaar. Jouw vraag maakt zichtbaar wat verborgen was. Het was er al. Vaak wordt het beter hanteerbaar nu het zichtbaar is.

Rake Vragen zijn leeg. Ze hebben geen mening en willen niet overtuigen. Ze zijn kort, ze hebben geen komma’s en geen introductie nodig. Ze verwijzen naar het onbekende, naar dat wat (nog) niet zichtbaar is. Ze zoomen uit en helpen de beantwoorden los te komen en de grotere verbanden te zien.

Tot slot, omdat wij mediators nu eenmaal dol zijn op handige (of in dit geval Ráke) vragen, nog een rijtje 'Universele Rake Vragen':

• Wie of wat wordt er niet gezien?
• Over wie of wat gaat het nooit, terwijl dat wel zou moeten?
• Voor wie of wat is dit een goede oplossing?
• Wat laat dit probleem zien? Welke nieuwe mogelijkheden ontstaan door dit probleem?
• Bij wie hoort dit werkelijk?
• Waar gaat het werkelijk over?
• Hoe lang ken je dit? Ben je het eerder in andere vormen tegengekomen?

‘Je hoeft het probleem zélf niet op te lossen. Het probleem is tenslotte slechts een gevolg.’